عرفان اسلامی (59) لباس در قرآن

شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة

لباس ايمان زيباترين لباس

حكيم فرزانه و عارف بزرگوار مرحوم ملا عبد الرزاق لاهيجى در ترجمه جمله اوّل روايت چنين توضيح مى‏دهد :
امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد :
زيباترين لباس از براى مؤمن لباس تقوا است ، چرا كه لباس چيزى است كه عورت ظاهرى آدمى را بپوشد و از شدت سرما و گرما انسان را محافظت كند .
و چون تقوا انسان را از رسوايى روز قيامت و از شدايد و رنج‏ها و عذاب آن روز حفظ مى‏كند، پس زيباترين لباس براى آدمى است .
و نيز مى‏فرمايد :
نرم‏ترين لباس براى مؤمن لباس ايمان است ، ايمان يعنى اعتقاد جازم و ريشه دار به حضرت حق و نبوت انبيا و هرچه از احوال مبدأ و معاد از جانب حضرت حق رسيده است .
اما نكته‏اى كه در اينجا هست اين است كه ايمان با گناه و عصيان و فسق و فجور قابل جمع است ، پس ايمان داشتن كمال مطلق نيست ، بلكه با نقصان صاحبش را مستحق دخول در عذاب مى‏كند ، به خلاف تقوا كه كمال مطلق است و با گناه و عصيان و استحقاق دخول در عذاب قابل جمع نيست ؛ پس تقوا ازين لباس است و ايمان كمال فى الجمله است و به همين خاطر خداى بزرگ در قرآن مجيد فرمود :
لباس تقوا از هر لباسى بهتر است ، چرا كه لباس ظاهر عورت ظاهر را مى‏پوشاند و لباس تقوا هم ظاهر و هم باطن را از هر نوع رجس و آلودگى محافظت كرده و پاك نگاه مى‏دارد .

لباس در قرآن

كتاب الهى از پنج نوع لباس در آيات نورانيش نام مى‏برد :
1 ـ لباس مادى ظاهرى .
2 ـ لباس طبيعى .
3 ـ لباس معنوى .
4 ـ لباس بهشتى .
5 ـ لباس جهنمى .

1 ـ لباس مادى ظاهرى

از لباس ظاهر كه مردم بر بدن مى‏پوشانند ، به عنوان نعمت ياد فرموده و از انسان مى‏خواهد كه به اين معنى توجه داشته باشد كه ميليون‏ها چرخ به اراده حضرت حق در اين خانه با عظمت آفرينش به گردش مى‏آيد تا براى بشر لباس فراهم گردد ، انسان بايد نسبت به اين نعمت شاكر باشد و سعى كند از لباس و پوشش بدن خود در راهى كه مولاى او خواسته استفاده كند .
وَهُوَ الَّذِى سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْكُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِيّاً وَتَسْتَخْرِجوا مِنْهُ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْكَ مَوَاخِرَ فِيهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [7] .
و اوست كه دريا را رام و مسخّر كرد تا از آن گوشت تازه بخوريد و زينتى را كه مى‏پوشيد از آن بيرون آوريد و در آن كشتى‏ها را مى‏بينى كه آب را مى‏شكافند [ تا شما را براى حمل كالا ، تجارت و داد و ستد جابجا كنند ]و براى اين‏كه از فضل واحسان خدا طلب كنيد و [ در نهايت ] به سپاس گزارى خدا برخيزيد .
ملاحظه مى‏كنيد كه يكى از منابع مهم لباس براى پوشش بدن ، دريا است و خداى بزرگ در آخر آيه شريفه از مردم مى‏خواهد كه او را براى اين نعمت شكر كنند و شكر لباس به اين است كه انسان از آن لباس در راه خدا و خير رساندن به مردم استفاده كند .
وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّن بُيُوتِكُمْ سَكَناً وَجَعَلَ لَكُم مِن جُلُودِ الأَنْعَامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ وَمِنْ أَصْوَافِهَا وَأَوْبَارِهَا وَأَشْعَارِهَا أَثَاثاً وَمَتَاعاً إِلَى حِينٍ * وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِمَّا خَلَقَ ظِلالاً وَجَعَلَ لَكُم مِنَ الْجِبَالَ أَكْنَاناً وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَسَرَابيلَ تَقِيكُم بَأْسَكُمْ كَذلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ [8] .
و خدا خانه هايتان را براى شما مايه آرامش و راحت قرار داد و براى شما از پوست دام‏ها سر پناه [ مانند قبّه و خيمه ] مقرّر كرد ، كه آن‏ها را روز كوچ كردنتان و هنگام اقامتتان [ در جابجا كردن ] سبك مى‏يابيد و [ براى شما ] از پشم‏ها و كرك‏ها و موهاى آن‏ها تا زمانى معين ، وسايل زندگى و كالاى تجارت پديد آورد . * و خدا براى شما از آنچه آفريده سايه‏هايى قرار داد ، از كوه‏ها پناه‏گاه‏هايى برايتان به وجود آورد ، و تن پوش‏هايى براى شما قرار داد كه شما را از گرما نگه مى‏دارد و پيراهن‏هايى [ مقاوم ] كه شما را از آسيب جنگ و نبردتان حفظ مى‏كند ؛ اين‏گونه نعمت هايش را بر شما كامل مى‏كند تا تسليم فرمان‏هاى او شويد .
يك بار ديگر در اين دو آيه و آنچه به عنوان نتيجه در پايان آن ذكر شده دقت كنيد ؛ لباس مادى نعمت خداست ، پوششى است كه حضرت حق مقرر فرموده ، تا از سرما و گرما محفوظ مانده و براى شما زينت زندگى باشد و شما با به دست آوردن آن از هر رنجى دور مانده و خيالتان آسوده باشد ، تا با سلامت كامل و آسودگى خيال به اطاعت از اوامر و نواهى جناب او اقدام كنيد .
فكر كنيد كه تاكنون با لباس‏هايى كه در اختيار شما قرار گرفته چه برخوردى داشتيد و از آن‏ها در چه راهى استفاده كرديد ، براى چه به دست آورديد و براى كه پوشيديد و براى چه به تن كرديد ؟ آيا به لباس خود به عنوان نعمت حضرت دوست نظر كرديد ؟ آيا به خاطر او به دست آورديد و به خاطر او پوشيديد و در مقام قدردانى و تشكر از حضرت او بر آمديد و اين لباس ظاهر را مقدمه به دست آوردن لباس باطن قرار داديد ؟ در اين لباس به تواضع حركت كرديد ؟ يا دچار كبر و خوشحالى زودگذر شديد ؟ از اين لباس در راه عدل و حكمت استفاده كرديد يا در آن لباس به ظلم آلوده شديد ؟ و يا در آن لباس به پايمال كردن حقوق معطى لباس و حقوق مردم دچار شديد ؟ !
يَا بَنِى آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاساً يُوَارِى سَوْءَاتِكُمْ وَرِيشاً [9] .
اى فرزندان آدم ! ما لباسى كه شرمگاهتان را مى‏پوشاند ، و لباسى فاخر و گران كه مايه زينت و جمال است ، براى شما نازل كرديم .
وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُم مِن بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنتُمْ شَاكِرُونَ [10] .
و به سود شما صنعتِ ساختنِ پوشش‏هاى دفاعى را به او آموختيم تا شما را از [ آسيب ]جنگ‏تان محافظت نمايد ، پس آيا شما شكرگزار حق هستيد ؟

2 ـ لباس طبيعى

قرآن مجيد از مسئله شب و وضع زندگى مرد و زن نسبت به يكديگر و اين‏كه هريك براى ديگرى در جهاتى از زندگى به منزله پوششند تعبير به لباس فرموده و شب و پوشش زن و مرد را نسبت به يكديگر از اعظم نعمت‏هاى الهى شمرده ، باشد كه انسان به اين نعمت‏هاى پر منفعت توجه كرده و در مقام شكر حضرت منعم برآيد .
وَهُوَ الَّذِى جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ لِبَاساً وَالنَّوْمَ سُبَاتاً وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُوراً [11] .
و اوست كه شب را براى شما پوشش ، و خواب را مايه استراحت و آرامش ، و روز را [ زمان ] پراكنده شدن [ جهت فعاليت و كوشش ]قرار داد .
أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ [12] .
در شبِ روزهايى كه روزه‏دار هستيد ، آميزش با زنانتان براى شما حلال شد .
آنان براى شما لباسند و شما براى آنان لباسيد .
از آنجايى كه زنان به وسيله بهره گرفتن از شوهران خود از بسيارى از گناهان محفوظ مى‏مانند و مردان نيز به خاطر همسران خويش از بسيارى از معاصى در امان مى‏مانند و زن و مرد به وسيله يكديگر در پوششى از عفت و حيا و كرامت قرار مى‏گيرند ، خداوند بزرگ از زن نسبت به مرد و از مرد نسبت به زن تعبير به لباس و جامه فرمود ، همان طور كه لباس مادى پوشاننده عيوب ظاهر است ، لباس طبيعى هم پوشاننده بسيارى از عيوب و حافظ انسان از بسيارى از گناهان است .

3 ـ لباس معنوى

لباس معنوى كه اظهر و اتم آن تقوا است از عظيم‏ترين و پرمنفعت‏ترين نعمت‏هاى الهى نسبت به عبد است .
اين لباس است كه در دنيا انسان را از تمام آلودگى‏هاى اعتقادى ، عملى و اخلاقى حفظ كرده و در آخرت از عذاب الهى در امان حضرت حق برده و بالاترين درجات بهشت را نصيب انسان مى‏نمايد .
در سوره اعراف مى‏خوانيد :
وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذلِكَ خَيْرٌ [13] .
و لباس تقوا [ كه انسان را از آلودگى‏هاى ظاهر و باطن بازمى‏دارد ]بهتر است .

4 ـ لباس بهشتى

خداوند مهربان در قرآن مجيد به آن انسان‏هايى كه داراى ايمان و عمل صالح و آراسته به حسنات اخلاقى هستند ، وعده لباس‏هاى فاخر بهشتى داده و فرموده به جزاى عمل آنان در بهشت آراسته به لباس‏هايى هستند كه عنايت و لطف حضرت دوست براى آنان مقرر كرده است .
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ إِنَّا لاَ نُضِيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً * أُولئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَاباً خُضْراً مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقاً [14] .
مسلماً كسانى كه ايمان آوردند و كارهاى شايسته انجام دادند [ پاداششان داده خواهد شد ]؛ زيرا ما پاداش كسانى را كه كار نيكو كرده‏اند ، تباه نمى‏كنيم .
براى آنان بهشت‏هاى جاودانى است كه از زير درختانش نهرها جارى است ، در حالى كه در آنجا بر تخت‏ها تكيه دارند با دستبندهايى از طلا آراسته مى‏شوند ، و جامه‏هايى سبز از ديباى نازك و سِتبر مى‏پوشند ، چه پاداش خوبى و چه آسايش‏گاه نيكويى .
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِى مَقَامٍ أَمِينٍ * فِى جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ * يَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَقَابِلِينَ [15] .
مسلماً پرهيزكاران در جايگاه امنى خواهند بود . * در ميان بوستان‏ها و چشمه‏سارها ؛ * لباس‏هايى از حرير نازك و ديباى ضخيم مى‏پوشند در حالى كه برابر هم مى‏نشينند .
إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤاً وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ [16] .
بى‏ترديد خدا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏اند ، در بهشت‏هايى درمى‏آورد كه از زير درختانش نهرها جارى است ، در آنجا با دستبندهايى از طلا و مرواريد آرايش مى‏شوند، و لباسشان در آنجا حرير است.

5 ـ لباس جهنمى

اما آنان كه انسانيت و آدميت را فراموش كنند و روزگار به غفلت و جهل وپستى و دنائت و بردگى نسبت به شكم و شهوت بگذرانند و كارى جز مخالفت با خدا و خلق خدا و زورگويى و ستم نداشته باشند در دنيا دچار لباس جوع و خوف و در آخرت گرفتار لباس و پوششى از سخت‏ترين عذاب خواهند شد .
وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَداً مِن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ [17] .
و خدا [ براى پندآموزى به ناسپاسان ] مَثَلى زده است : شهرى را كه امنيت و آسايش داشت و رزق و روزىِ [ مردمش ] به فراوانى از همه جا برايش مى‏آمد ، پس نعمت خدا را ناسپاسى كردند ، در نتيجه خدا به كيفر اعمالى كه همواره مرتكب مى‏شدند ، بلاى گرسنگى و ترس فراگير را به آنان چشانيد .
اين‏چنين مردم كه از نعمت‏هاى حضرت حق قدردانى نكرده و به شكر در برابر آن نعمت‏ها برنمى‏خيزند و بلكه راه عصيان و كفر در پيش گرفته و خود و محيط خود را آلوده به فساد مى‏كنند ، در قيامت به آنان لباس عذاب پوشانده مى‏شود ، چنانچه در قرآن مجيد آمده است :
وَتَرَى الْمُـجْرِمِينَ يَوْمَئِذٍ مُقَرَّنِينَ فِى الأَصْفَادِ * سَرَابِيلُهُم مِن قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمُ النَّارُ [18] .
و آن روز مجرمان را مى‏بينى كه در زنجيرها [ به صورتى محكم و سخت ]به هم بسته شده‏اند . * پيراهن‏هايشان از قطران [ ماده‏اى متعفّن ، قابل اشتعال و بدبو ]است ، و آتش چهره‏هايشان را مى‏پوشاند .
اين بود نوع لباس‏هايى كه قرآن براى فرزندان آدم اسم مى‏برد ، چه نيكوست كه اين چند روزه كوتاه عمر را ملبس به لباس تقوا شويم و از لباس ظاهر هم جهت عبادت و خدمت به خلق و شكر حضرت حق استفاده كنيم و از لباس طبيعى هم براى رضاى دوست بهره بگيريم تا در جهان آخرت از لباس بهشتى بر ما بپوشانند و از لباس عذاب در امان بمانيم .
سراج قمرى شاعر پرمايه قرن ششم در مقام نصيحت انسان مى‏گويد :
اى باز پس فتاده‏تر از جمله جهان
هين راه پيش گير كه رفتند همرهان
از راه باز مانده‏اى بى‏نور و خاكسار
چون آتشى كه باز بماند زكاروان
امروزه راه راست نيارى شدن دلير
فردا ره صراط سپردن كجا توان
آخر چگونه طاقت درد سفر بود
آن را كه درد سر بودش بوى بوستان
پيرى برانده است جوانيت هم چو دود
رانده شود زشعله آتش بلى دخان
مانند شمع شعله شيب است بر سرت
زان زرد وتن ضعيفى چون موى وريسمان
چون از سرت سپيده برآمد سپيد شد
گلگونه مى ار سيهش كرد خان و مان
پيرى چو خاك بر سرم افشاند شد يقين
كان آتش جوانى من مرد بى‏گمان
آتش چو مرد يا به ستم يا به طبع خويش
بر فرق او زمانه كند خاك در زمان
خداوندا ! ما فرزندان ضعيف و ناتوان آدم را از قيد اسارت تن برهان كه هركس اسير تن شد ، بزرگ‏ترين خيانت را به ابديت خويش كرد و از تمام حقايق و فضايل و حسنات الهى محروم گشت . بارالها ! اسير تن ، پست‏ترين و زبون‏ترين موجود اين كره كوچك خاكى است ، موجودى است كه تمام درهاى رحمت و مغفرت را به روى خويش بسته است !!
خداوندا ! اسيران تن و بردگان شكم و شهوت ، از حيات چه فهميدند و از هستى كه خير محض است ، چه خيرى ديدند و از عنايات و الطاف خاصه تو چه بهره‏اى بردند ؟
صد و بيست و چهار هزار پيغمبر بزرگوار تو ، امامان عزيز ، مصلحان ، انديشمندان ، عارفان ، حكيمان ، براى هدايت انسان چه فريادها كه نكشيدند و چه حكمت‏ها كه از خود بروز نداند و چه جان‏هاى شيرين كه در اين ميدان زندگى براى بيدارى انسان نثار راه تو نكردند ، ولى اين بدبخت اسيران تا آخر عمر انگار كر و كور زيستند و گويى در اين خط پرفيض هستى خبرى و ندايى و صدايى نبوده و برقى براى روشن شدن محيط زندگى اينان ندرخشيده .
اين بيچاره‏ها چه با فضاحت زندگى كردند و چه تهيدست و دست خالى و بدون برداشت محصول مثبت از حيات و زندگى روز و شب گذراندند ، اينان بالاترين مايه وجود را كه عمر است و در درياى خلقت گوهرى پرقيمت‏تر از آن يافت نمى‏شود با شيطان معامله كردند ، ولى در مقابل از اين دشمن غدار و ديرين انسانيت چيزى نگرفتند !
اينان جهان را كه بر عدل و علم و حكمت حق استوار است به بازيچه گرفتند و والاترين انسان‏ها را مسخره كرده و به آنان پوزخند زدند و ندانسته يا دانسته راهى كه نبايد بروند رفتند و با اين خط سيرشان هم خود را تباه كردند ، هم آنان كه در اشراف آنان مى‏زيستند .
اينان خود را از پيشگاه مقدس تو دور كردند و لعنت ابدى براى خويش خريدند و آخرت پرنعمت را با دنياى دون عوض كرده و در اين معامله جز غضب و سخط و عذاب تو سودى نبردند .
[ وَأَمَّا لِباسُ الظَّاهِرِ فَنِعْمَةٌ مِنَ اللّهِ تَعالى يُسْتَرُ بِها الْعَوْراتُ وَهِىَ كَرامَةٌ أَكْرَمَ اللّهُ بِها ذُرِّيَّةَ آدَمَ عليه‏السلام ما لَمْ يُكْرِمْ بِها غَيْرَهُمْ وَهِىَ لِلْمُؤْمِنينَ آلَةٌ لِأَداءِ مَاافْتَرَضَ اللّهُ عَلَيْهِمْ ]

لباس ظاهر نعمت الهى

با توجه به موقعيتى كه انسان در ميان موجودات زمين و بلكه موجودات عالم دارد ، اگر از نعمت لباس ظاهر محروم بود چه مى‏كرد و چه صحنه‏اى در زندگى داشت و حيات پرقيمت و اصيل او به كجا مى‏كشيد ؟ !
لحظه‏اى فكر كنيد و در نظر بگيريد كه اگر ميدان زندگى كه داراى همه چيز است ، تنها از لباس ظاهر خالى بود ، مسئله پاكى‏ها و فضايل چه مى‏شد و آيا نسيم تربيت جاى وزيدن داشت ؟
امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد :
لباس ظاهر نعمتى است از حضرت حق به سوى انسان كه با آن عيوب و عورات آدمى پوشيده مى‏شود و اين لباس ظاهر كرامت الهى است كه فرزندان آدم را به آن گرامى داشته ، كرامتى كه غير آدمى زاد را به آن آراسته نفرموده است و اين لباس براى مردم مؤمن وسيله اداى واجبات خداست .
اسلام كه در تمام جوانب حيات مقرراتى بس پرارزش وضع نموده و نقطه‏اى از نقاط زندگى بشر را از هنگام ولادت تا مرگ از نظر دور نداشته و مسئله‏اى نبوده مگر اين‏كه براى آن قانونى وضع نموده ، درباره لباس هم مقررات بسيار ارزنده‏اى چه نسبت به ظاهر لباس ، چه نسبت به مسائل معنوى آن ارائه نموده كه دقت در آن مقررات انسان را متوجه حقيقت دين و كمال آن نموده و به اين نكته واقف مى‏كند كه اسلام دلسوزترين مكتب براى سعادت بشر و جامع‏ترين مدرسه براى اداره حيات و زندگى انسان‏ها است .
... ادامه دارد.

پي نوشت :

[7] ـ نحل 16 : 14 .
[8] ـ نحل 16 : 80 ـ 81 .
[9] ـ اعراف 7 : 26 .
[10] ـ انبيا 21 : 80 .
[11] ـ فرقان 25 : 47 .
[12] ـ بقره 2 : 187 .
[13] ـ اعراف 7 : 26 .
[14] ـ كهف 18 : 30 ـ 31 .
[15] ـ دخان 44 : 51 ـ 53 .
[16] ـ حج 22 : 23 .
[17] ـ نحل 16 : 112 .
[18] ـ ابراهيم 14 : 49 ـ 50 .

منبع:http://erfan.ir /س